Çiftlerde “Sen Dili” ve Çarpıtılmış Beklentiler: Suçlamak mı, Anlaşılmak mı?

Sessiz Kavgaların Dili
“Sen zaten hep böylesin!”
Bu cümle, ilişkilerde en çok duyulan ifadelerden biridir.
Aslında bu söz, öfkenin değil; anlaşılmama, değer görmeme ve sevgiden emin olamama duygusunun bir dışavurumudur. Ancak sen dili, bu duyguları ifade etmek yerine suçlama yaratır. Partner kendini savunmaya çeker, iletişim bir anda kesilir ve ilişki, görünmez bir mesafe ile örülür.

Sen Dili Nedir ve Neden İletişimi Koparır?
Psikolog Thomas Gordon (1970), iletişimde iki temel ifade biçiminden söz eder: sen dili ve ben dili.
“Sen dili”, kişinin karşısındakini suçlayıcı, yargılayıcı veya etiketleyici biçimde konuştuğu bir ifadedir.
Örneğin:
•    “Sen beni hiç anlamıyorsun.”
•    “Sen hep geç kalıyorsun.”
•    “Sen zaten böylesin.”
Bu ifadeler partnerde savunma, öfke veya geri çekilme davranışlarını tetikler.
Duygu Odaklı Çift Terapisi (DOÇT) perspektifinden bakıldığında, “sen dili” beynin tehdit algısını harekete geçirir.
Kişi saldırı altında hissettiğinde, duygusal bağ kurmak yerine ya karşı saldırıya geçer ya da kendini korumak için uzaklaşır. (Greenberg & Johnson, 2012)
Sonuçta amaç olan anlaşılmak, yerini yalnızlığa bırakır.

Çarpıtılmış Beklentiler: Görünmeyen Tuzak
İlişkilerde sıkça karşılaştığımız bir durum da çarpıtılmış beklentilerdir.
Kişi, sevgiyi koşullu bir biçimde tanımlar:
•    “Beni anlarsan, beni seviyorsundur.”
•    “Benim istediğim gibi davranırsan, bana değer veriyorsundur.”
Bu beklentiler, çoğu zaman geçmiş yaşantılardan ve bağlanma deneyimlerinden beslenir.
Greenberg (2010) ve Johnson (2015), bu tür inançların genellikle çocukluk döneminde karşılanmamış duygusal ihtiyaçların yetişkin ilişkilerine taşınmasıyla oluştuğunu vurgular.
Yani kişi, partnerinden aslında geçmişte eksik kalan güven, değer görme veya onaylanma ihtiyacını karşılamasını bekler.
Ancak partner bunu sezemez; çünkü bu beklenti açıkça ifade edilmez.
İfade edilmeyen her ihtiyaç, zamanla kırgınlığa; kırgınlık da sessiz bir uzaklaşmaya dönüşür.

Ben Dili: Suçlamak Yerine Paylaşmak
İletişimi onaran en güçlü araç, ben dilidir.
“Ben dili”, kişinin kendi duygusunu, düşüncesini ve ihtiyacını açıkça ifade etmesidir.
Yargı değil, paylaşım içerir.
Örneğin,
•    “Sen beni anlamıyorsun” yerine,
•    “Kendimi anlaşılmamış hissediyorum.”
Duygu Odaklı Terapi, duyguların bastırılmak yerine tanınması ve düzenlenmesi gerektiğini vurgular (Greenberg & Johnson, 2012).
Çünkü ilişkilerde güvenli bağın yeniden kurulabilmesi, ancak duyguların açıkça ifade edilmesiyle mümkündür.
Partnerler birbirine “sen yanlışsın” demek yerine, “ben şu anda incindim” diyebildiğinde, ilişkide savunma değil, yakınlık oluşur.
Bu fark küçük görünür ama etkilidir.
Çünkü suçlama ilişkide güç savaşını başlatırken, paylaşım ilişkide empatiyi büyütür.

Kısır Döngüden Çıkmak: Duyguların Farkında Olmak
Duygu Odaklı Çift Terapisi’nin temel kavramlarından biri olan olumsuz etkileşim döngüleri, ilişkilerde sıkça tekrar eden davranış kalıplarını açıklar.
Bir taraf suçlar, diğeri savunmaya geçer; biri yakınlaşmak ister, diğeri uzaklaşır.
Bu döngü kırılmadıkça, partnerler kendilerini sürekli aynı tartışmaların içinde bulur.
Oysa terapötik süreçte amaç, bu döngülerin farkına varmak ve duyguları yeniden tanımlamaktır.
İlişkiyi onaran şey, haklı olmak değil, bağ kurabilmektir.
Bir çiftin birbirini gerçekten duyması, çoğu zaman söylenmeyen duyguların dile gelmesiyle başlar.

Suçlamak mı, Anlaşılmak mı?
İlişkilerde asıl hedef, karşı tarafı değiştirmek değil, birbirini anlamaya yaklaşmaktır.
“Sen dili” suçlar, “ben dili” ise köprü kurar.
Beklentilerimizi açıkça paylaşmak, geçmişin yükünü bugüne taşımamayı sağlar.
Unutmayın, iletişimde kazanan değil, anlaşılabilen taraf olmak ilişkileri güçlendirir.
İletişim sorunları yaşayan çiftler, Duygu Odaklı Çift Terapisi gibi bilimsel yaklaşımlar sayesinde hem duygularını hem de ilişkilerini yeniden düzenleme fırsatı bulabilirler.
Dr. Hakan BAYRI, Psikolojik Danışman
______________
Kaynakça
1.    Gordon, T. (1970). Parent Effectiveness Training. New York: Wyden.
2.    Greenberg, L. S., & Johnson, S. M. (2012). Emotionally Focused Therapy for Couples. New York: Guilford Press.
3.    Greenberg, L., Warwar, S., & Malcolm, W. (2010). Emotion‐focused couples therapy and the facilitation of forgiveness. Journal of Marital and Family Therapy, 36(1), 28–42.
4.    Johnson, S. M. (2015). Emotionally focused couple therapy. In A. S. Gurman, J. L. Lebow, & D. K. Snyder (Eds.), Clinical Handbook of Couple Therapy (5th ed., pp. 97–128). New York: Guilford Press.
5.    Bayrı, H. (2020). Duygu Odaklı Terapi. In T. S. Çolak & M. Koç (Eds.), Psikolojik Danışmada Kuramsal Anlayış: Bilgi, Tutum, Davranışsal Beceri (ss. 167–192). Ankara: Pegem Akademi.