Çocuklar Gözlemler: Ebeveynliğin Sessiz Mesajları

“Çocuğum söylediklerimi dinlemiyor.”
“Defalarca anlattım ama yine yaptı.”
Bu cümleler size tanıdık geliyor mu?

Birçok ebeveyn, çocuğunun davranışlarını yönlendirmeye çalışırken yalnızca sözlerine güveniyor. Oysa çocuklar en çok gözlemlediklerini öğrenir. Yani çocuklar söylediklerinizden çok, nasıl davrandığınıza bakıyorlar.
Çocukluk dönemi, öğrenmenin en hızlı ve derin yaşandığı bir süreçtir. Bu dönemde çocuklar, çevrelerinde gördükleri her şeyi bir kamera gibi kaydederler. Özellikle de en çok güvendikleri ve bağ kurdukları kişiler olan anne-babalarını ya da bakım veren diğer yetişkinleri dikkatle izlerler. Çocuklar için en etkili eğitim şekli gözlem yoluyla öğrenmedir. Biz yetişkinler bazen sadece doğru cümleyi kurarak bir davranışı öğretebileceğimizi düşünürüz. Oysa çocuk, o davranışı gerçekten öğrenebilmesi için onu görmeli, izlemeli ve ardından taklit ederek içselleştirmelidir. 
Bu durumu en iyi anlatan çalışmalardan biri, psikolog Albert Bandura’nın 1961’de yaptığı Bobo Doll Deneyidir. Bu deneyde, 3-6 yaş arası çocuklara bir yetişkinin içi hava dolu bir oyuncak palyaçoya (Bobodoll) saldırgan şekilde davrandığı videolar izletilir. Yetişkin oyuncağı yumruklar, tekmeler ve bağırır. Daha sonra çocuklar aynı odaya alınır. Gözlemlerden çıkan sonuç şaşırtıcıdır: Deney grubundaki çocukların büyük çoğunluğu, yetişkinin agresif davranışlarını neredeyse birebir taklit eder. Hatta bu davranışlara kendilerinden yeni saldırgan hareketler bile eklerler.

Bu deney bize şunu açıkça göstermiştir: Davranış öğrenilir. Hem de izleyerek. Üstelik sadece şiddet gibi olumsuz davranışlar değil; yardımseverlik, sabırlı olma, paylaşma, özür dileme gibi olumlu davranışlar da gözlem yoluyla öğrenilir.

Bir çocuk için en güçlü öğrenme araçlarından biri ebeveynidir.
? Yolda yere çöp atan bir yetişkini izleyen çocuk, bunu normalleştirebilir.
? Annesinin sürekli kendini eleştirdiğini duyan bir çocuk, kendiyle ilgili benzer düşünceler geliştirebilir.
? Babasının saygılı konuştuğunu gören çocuk, bunu taklit eder.

Dolayısıyla çocukların davranışlarını şekillendirmek için önce kendi davranışlarımızı şekillendirmemiz gerekir.

Peki ne yapabiliriz?

Öncelikle şunu kabul etmek gerekir: Mükemmel ebeveyn olmak zorunda değiliz. Hatalar yapabiliriz. Önemli olan, bu hataları fark edebilmek ve çocuğa “insan olmanın” ne demek olduğunu da gösterebilmektir.

Evde Model Olmanın 5 Altın Kuralı
    1.    Söylediğinizle Yaptığınız Uyuşsun
“Bağırmak doğru değil” deyip bağırıyorsanız, çocuk söylediklerinizi değil bağırma davranışınızı öğrenir.
    2.    Hatalarınızı Kabul Edin
“Sana az önce sinirli konuştum, bu doğru değildi. Özür dilerim.” Bu cümle, bir çocuğa hem söylediklerinin sorumluluğunu almayı hem özür dilemeyi öğretir.
    3.    Duyguları Sağlıklı İfade Edin
“Şu an üzgünüm ama geçecek.” gibi ifadelerle çocuk, duyguların bastırılmadan ama zararsız şekilde dışa vurulabileceğini öğrenir.
    4.    Ekran ve Sosyal Medya Kullanımınıza Dikkat Edin
Siz sürekli telefona bakarken çocuğun kitaba yönelmesini beklemek gerçekçi değildir.
    5.    Empati Gösterin
Empati gören çocuk, empati yapmayı öğrenir.

 Ebeveynlik Bir Ayna Gibidir

Çocuğunuz sizi izliyor. Her kelimenizi değil belki ama her bakışınızı, her tepkinizi ve her davranışınızı…
Bu nedenle, “çocuğum nasıl bir insan olsun istiyorum?” sorusunu kendinize yönelttiğinizde, cevabın bir kısmının zaten sizde olduğunu unutmayın.

Psikolog Meral Baldemir